“สังคมสูงวัย” พลิกโครงสร้างเศรษฐกิจ หนุนธุรกิจแพทย์–ดูแลผู้สูงอายุ

ผู้สื่อข่าวรายงานว่า รศ.ดร.อนุสรณ์ ธรรมใจ คณบดีคณะเศรษฐศาสตร์ และผู้อำนวยการศูนย์วิจัยเศรษฐกิจดิจิทัล การลงทุนและการค้าระหว่างประเทศ (DEIIT) มหาวิทยาลัยหอการค้าไทย เปิดเผยว่า ในอีก 25 ปีข้างหน้า หรือในปี 2593 (ค.ศ.2050) ประชากรโลกที่มีอายุเกิน 60 ปีจะเพิ่มขึ้นมากกว่า 2,100 ล้านคน คิดเป็นประมาณ 1 ใน 4 ของประชากรโลก ส่งผลให้ระบบบำนาญชราภาพของหลายประเทศทั่วโลกเผชิญปัญหาความยั่งยืนทางการเงิน และมีความจำเป็นต้องเร่งปฏิรูประบบบำนาญเพื่อสร้างเสถียรภาพของระบบในระยะยาว

ขณะที่สถานการณ์สังคมสูงวัยของประเทศไทยมีความรุนแรงกว่าสถานการณ์ของโลกโดยรวม โดยสัดส่วนประชากรที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปจะเพิ่มขึ้นอย่างมากในช่วงไม่กี่ปีข้างหน้า ส่งผลกระทบต่อโครงสร้างแรงงานและทิศทางการเติบโตทางเศรษฐกิจ ประชากรวัยทำงานที่ลดลงทำให้เกิดภาวะการขาดแคลนแรงงาน และมีแนวโน้มต้องพึ่งพาแรงงานจากประเทศเพื่อนบ้านเพิ่มขึ้น

พร้อมกันนี้ อัตราส่วนการพึ่งพิงผู้สูงอายุของไทยเพิ่มขึ้นจาก 10.7% ในปี 2537 เป็น 31.1% ในปี 2567 ซึ่งหมายความว่าประชากรวัยทำงานทุก 100 คน ต้องแบกรับภาระในการดูแลผู้สูงอายุถึง 31 คน สะท้อนแรงกดดันต่อระบบเศรษฐกิจและระบบสวัสดิการของประเทศในระยะยาว

อย่างไรก็ตาม โครงสร้างประชากรสูงวัยของโลกยังสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจให้กับประเทศไทย โดยประเทศมีศักยภาพในการพัฒนาเป็นศูนย์กลางบริการทางการแพทย์และกิจการดูแลผู้สูงอายุ ซึ่งอาจเป็นแหล่งรายได้สำคัญในอนาคต ทั้งนี้ การพัฒนาดังกล่าวต้องอยู่บนพื้นฐานที่สังคมไทยสามารถจัดระบบสวัสดิการสำหรับผู้สูงอายุในประเทศให้มีความเพียงพอและมีคุณภาพควบคู่กันไป

จากการศึกษาทางเศรษฐศาสตร์มหภาคเปรียบเทียบระหว่างประเทศ (Cross-Country Studies) พบว่า สถานะสุขภาพของประชากรเป็นตัวแปรสำคัญในการอธิบายความแตกต่างของอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจ โดยอายุขัยเฉลี่ยเมื่อแรกเกิดที่เพิ่มขึ้น 10% จะช่วยให้อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจเพิ่มขึ้นประมาณ 0.3–0.4% ต่อปี ขณะที่ประเทศที่มีอายุขัยเฉลี่ยสูงมีอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจสูงกว่าประเทศที่มีอายุขัยเฉลี่ยต่ำอย่างมีนัยสำคัญ

การลงทุนในสุขภาพและบริการทางการแพทย์จึงมีความสำคัญ แม้เข้าสู่สังคมสูงวัย หากประชากรมีสุขภาพดีและอายุยืนยาว จะก่อให้เกิดเศรษฐกิจผู้สูงอายุ หรือ Longevity Economy ซึ่งจะเป็นแรงขับเคลื่อนกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ธุรกิจ และการจ้างงานรูปแบบใหม่ในอนาคต

ทั้งนี้ การปฏิรูประบบสวัสดิการและโครงสร้างสถาบันเศรษฐกิจให้สอดคล้องกับโครงสร้างประชากรของสังคมสูงวัยมีความสำคัญมากกว่ามาตรการระยะสั้น โดยเฉพาะการปฏิรูประบบการออมเพื่อรองรับวัยชราภาพ และการบูรณาการระบบสวัสดิการที่มีอยู่ให้เกิดประสิทธิภาพมากขึ้น เช่น การขยายฐานสมาชิกประกันสังคม มาตรา 40 รวมถึงแนวคิดการขยายอายุเกษียณในภาคเอกชน ซึ่งเป็นเรื่องที่หลีกเลี่ยงได้ยากสำหรับประเทศไทย

นอกจากนี้ การพัฒนาระบบสวัสดิการสำหรับประชาชนทุกช่วงวัยควบคู่กับการสร้างระบบการออมหลังเกษียณ จะช่วยลดความเสี่ยงความยากจนในวัยชรา ลดภาระทางการคลังของรัฐ และเปิดโอกาสให้มีการลงทุนด้านการศึกษาและสุขภาพเพิ่มขึ้น ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญต่อการยกระดับคุณภาพทรัพยากรมนุษย์และการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศในระยะยาว

ทั้งนี้ ผลการศึกษาของ D.W. Dunlop ระบุว่า การยกระดับสุขภาพของประชากรผ่านการลงทุนด้านโภชนาการ การศึกษา และการลดมลพิษ มีส่วนช่วยลดค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพของประเทศ ขณะที่การศึกษาของ C.E. Phelps ชี้ว่า รายได้ต่อหัวของประชากรที่เพิ่มขึ้นช่วยเพิ่มโอกาสในการเข้าถึงบริการสุขภาพและการศึกษาที่สูงขึ้น ซึ่งนำไปสู่การยกระดับรายได้และคุณภาพชีวิตของประชาชนในระยะยาว