Artificial General Intelligence

Cap & Corp Forum ปัญหาการเยียวยาความเดือดร้อนให้แก่ผู้ได้รับผลกระทบจากสถานการณ์การแพร่ระบาดของโควิด-19 ที่รัฐบาลอ้างว่าได้นำ AI หรือระบบปัญญาประดิษฐ์เข้ามาใช้ในการคัดกรองเพื่อคัดแยกบุคคลที่มีสิทธิตามเงื่อนไขที่รัฐบาลกำหนดให้ได้รับการเยียวยาเป็นเงินจำนวน 5,000 บาทนั้น กลายเป็นประเด็นทางสังคมที่มีการกล่าวถึงอย่างกว้างขวางถึงประสิทธิภาพของระบบ AI ที่นำมาใช้ จนในที่สุดเหมือนจะมีการยอมรับออกมาว่าจริง ๆ แล้วไม่น่าจะเรียกว่า AI แต่เป็นเพียงระบบโปรแกรมคอมพิวเตอร์ธรรมดาที่ไปดึงข้อมูลมาจากฐานข้อมูลต่าง ๆ เมื่อฐานข้อมูลที่ใช้ไม่มีความถูกต้อง จึงทำให้การคัดกรองเกิดปัญหาและข้อผิดพลาดในที่สุด ในทางทฤษฎีปัญญาประดิษฐ์อาจจำแนกได้เป็น narrow AI และ strong AI/AGI (artificial general intelligence) โดย AGI คือปัญญาประดิษฐ์ที่มีความสามารถในการคิดและวิเคราะห์ที่เหมือนมนุษย์หรือดีกว่ามนุษย์ ซึ่งเทคโนโลยีที่มีอยู่ทุกวันนี้ยังไปไม่ถึงและในระหว่างนักวิจัยด้าน AI เองก็ยังมีความเห็นไม่ลงรอยกันว่า AGI จะเกิดขึ้นได้ภายในศตวรรษนี้หรือไม่ ที่เราเห็นว่า AI เก่งหรือฉลาดกว่ามนุษย์นั้น แท้จริงเป็นความเก่ง ความสามารถเฉพาะทางตามที่ถูกออกแบบมาเท่านั้น แค่จะทำให้ AI สามารถเรียนรู้ภาษาของมนุษย์ จำแนกภาพถ่าย ฯลฯ ยังต้องใช้เวลานานมากกว่าที่เทคโนโลยีจะมาถึงวันนี้ได้ ดังนั้น การที่จะไปถึงจุดที่ AI สามารถคิดและวิเคราะห์ได้เองนั้นแทบจะยังมองไม่เห็นโอกาสในช่วงระยะเวลาอันใกล้ แต่ก็ประมาทไม่ได้เพราะด้วยเทคโนโลยี deep learning และ machine learning บวกกับความสามารถในการเข้าถึง big data จำนวนมาก ก็ทำให้ AI มีพัฒนาการที่เร็วมาก แต่ในปัจจุบัน AI ที่ผู้บริโภคและภาคธุรกิจทั่วไปเข้าถึงและได้ใช้ประโยชน์จริง ๆ คือ narrow AI หรือปัญญาประดิษฐ์ที่มีความสามารถจำกัดเฉพาะอย่างเท่านั้น อาทิ รถยนต์ไร้คนขับ (AI ที่ทำได้เพียงการขับรถยนต์) เทคโนโลยีจดจำใบหน้า voice assistant อย่าง Google Assistant, Siri, Alexa หรือ chatbot เป็นต้น แต่ narrow AI พวกนี้จะให้ทำอย่างอื่นที่ไม่ได้ตั้งค่าระบบและการเรียนรู้มา narrow AI ก็จะทำไม่ได้แล้ว ตัวอย่างเช่น แอลฟาโกะ (AlphaGo) ที่สามารถเล่นโกะชนะมนุษย์ได้ แต่ให้เล่นหมากรุกก็ทำไม่ได้แล้วครับ ความสามารถของ AI จึงขึ้นอยู่กับข้อมูลและระบบการเรียนรู้ ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ นักคอมพิวเตอร์ วิศวกร ฯลฯ ต่างก็พยายามพัฒนาอย่างต่อเนื่อง แต่เทคโนโลยีก็เสมือนเหรียญสองด้านยิ่งเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ที่อาจนำมาซึ่งความเปลี่ยนแปลงต่อทุก ๆ สิ่งที่มนุษย์เคยเห็นและเคยเชื่อจึงอาจมีโอกาสสร้างคุณอนันต์และโทษมหันต์ต่อมนุษย์ได้ นักวิจัยจำนวนมากจึงให้ความสนใจและเห็นควรกำหนดกรอบการพัฒนาเทคโนโลยีร่วมกันเพื่อให้สามารถควบคุมและกำหนดทิศทางการพัฒนาปัญญาประดิษฐ์ไปในทิศทางที่ไม่ส่งผลเสียต่อมนุษย์โดยแนวคิดที่สำคัญได้แก่ Explainable AI (XAI) และ Human-centric AI กล่าวคือการทำงานของ AI ต้องสามารถอธิบายให้มนุษย์เข้าใจได้และสามารถตรวจสอบย้อนกลับได้โดยต้องไม่เหมือนกล่องดำที่มนุษย์ไม่รู้ไม่เห็นว่าเกิดอะไรขึ้นบ้างและต้องมีมนุษย์เป็นศูนย์กลางเพื่อมิให้ AI เป็นปฏิปักษ์กับมนุษย์ ในสหรัฐอเมริกาเมื่อวันที่ 10 เมษายน 2562 วุฒิสมาชิก Cory Booker และ Ron Wyden จากพรรคเดโมแครตได้เสนอร่างกฎหมาย Algorithmic Accountability Act of 2019 เพื่อให้รัฐสภาสหรัฐพิจารณาโดยร่างกฎหมายดังกล่าวตราขึ้นเพื่อให้เป็นกฎหมายของรัฐบาลกลางในการกำกับและควบคุมระบบการทำงานของปัญญาประดิษฐ์ ซึ่งร่างกฎหมายดังกล่าวสะท้อนให้เห็นถึงความกังวลที่เพิ่มขึ้นของความชอบด้วยกฎหมายและจริยธรรมของระบบปัญญาประดิษฐ์ในสังคมอเมริกัน หลักการสำคัญของ Algorithmic Accountability Act of 2019 คือการกำหนดให้บริษัทที่มีการใช้ระบบปัญญาประดิษฐ์ในการประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลตามเงื่อนไขที่กฎหมายกำหนดต้องจัดทำ “Data Protection Impact Assessment” หรือรายงานผลกระทบด้านการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อตรวจสอบว่าระบบประมวลผลอัตโนมัติด้วยปัญญาประดิษฐ์มีอคติหรือการเลือกปฏิบัติหรือไม่ และมีหน้าที่ต้องแก้ไขการเลือกปฏิบัติดังกล่าว ทั้งนี้เพื่อให้ระบบปัญญาประดิษฐ์มีความรับผิดชอบต่อบุคคลที่เกี่ยวข้องมากขึ้น สหภาพยุโรปเล็งเห็นปัญหาของอคติและข้อกังวลของการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมอันเนื่องมาจากการประมวลผลของปัญญาประดิษฐ์มาเป็นระยะเวลานานในกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของสหภาพยุโรปหรือ GDPR มาตรา 22 จึงได้กำหนดเงื่อนไขของการประมวลผลโดยใช้ระบบอัตโนมัติไว้เป็นหลักการไว้ว่าเจ้าของข้อมูลส่วนบุคคลมีสิทธิที่จะไม่ถูกตัดสินใจโดยอาศัยการประมวลผลอัตโนมัติเพียงอย่างเดียวซึ่งก่อให้เกิดผลทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องเจ้าของข้อมูลส่วนบุคคลดังกล่าว (ต้องให้มีบุคคลพิจารณาข้อมูลด้วย) แต่ GDPR ไม่ได้กำหนดข้อห้ามหรือมาตรการเรื่องการเลือกปฏิบัติไว้โดยตรง แต่อย่างไรก็ตามสิทธิที่จะได้รับการปฏิบัติโดยเท่าเทียมกันถือว่าเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของพลเมืองสหภาพยุโรปที่กฎหมายจัดตั้งสหภาพให้ความคุ้มครองอยู่แล้ว ตรงจุดนี้ผู้เขียนจึงอยากชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของการที่สิทธิของบุคคลจะต้องไม่ถูกกำหนดด้วยเครื่องจักร หุ่นยนต์ หรือระบบ AI ใด ๆ โดยปราศจากการตรวจสอบ ทบทวน โดยมนุษย์ ซึ่งเป็นหลักการสำคัญที่กำหนดไว้ใน GDPR และกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของสหภาพยุโรปที่แม้ประเทศไทยเราจะนำกฎหมายดังกล่าวมาเป็นต้นแบบในการตราพระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลพ.ศ. 2562 ก็ตาม แต่ก็มิได้นำหลักการเกี่ยวกับ profiling และ algorithm bias มาบัญญัติไว้ในกฎหมายไทยด้วย ผู้เขียนเห็นว่า ยิ่งเมื่อเป็นการนำระบบ AI มาใช้ในการพิจารณาทางปกครองของเจ้าหน้าที่รัฐ การที่เจ้าหน้าที่รัฐมีคำสั่งทางปกครองที่กระทบกับสิทธิของบุคคลโดยที่ไม่มีการพิจารณาทบทวนโดยเจ้าหน้าที่อย่างแท้จริงจึงเป็นประเด็นที่ต้องพิจารณากันอย่างที่ถ้วน ทั้งในแง่ของการประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลที่ขัดกับหลักการที่อาจจะถือได้ว่าเป็นหลักการพื้นฐานอย่างหนึ่ง อีกทั้งยังอาจมีปัญหาความชอบด้วยกฎหมายว่าคำสั่งให้ได้รับการเยียวยาเป็น “คำสั่งทางปกครอง” หรือไม่ ในเมื่อคำสั่งนั้นไม่ได้ให้โอกาสเจ้าหน้าที่ของรัฐที่มีอำนาจตามกฎหมายในการพิจารณา มิพักต้องพิจารณาว่าในเบื้องต้นที่รัฐบาลประกาศว่าห้ามอุทธรณ์สิทธิในการได้รับเงินเยียวยาเด็ดขาด ประเด็นสำคัญที่ผู้เขียนอยากฝากไว้คือ ตราบเท่าที่ระบบยังไม่สามารถคัดกรองข้อมูลและความถูกต้องของข้อมูลที่ใช้ในการประมวลผลและยังไม่สามารถออกแบบระบบที่สามารถแก้ปัญหาอคติจากการประมวลผลของ AI ที่เกิดจากข้อมูลนำเข้าและรูปแบบการเรียนรู้ของ AI เอง การประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลโดยใช้เพียงเครื่องจักรและนำไปสู่การตัดสิทธิหรือเป็นโทษแก่บุคคล เป็นเรื่องที่ไม่สมควรอย่างยิ่งครับ ... ศุภวัชร์ มาลานนท์ คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ Fulbright Hubert H. Humphrey Fellowship American University Washington College of Law

Artificial General Intelligence

AI และกรณีเงินเยียวยา

Artificial General Intelligence (AGI)

บริษัท บูรพาทัศน์ (1999) จำกัด